Absolute en relatieve bewijzen

Bewijzen worden vooral gebruikt in de wetenschappen. Daar blijken ze goed te werken. Een bewijs of God al dan niet bestaat werkt niet. Waarom? Wat zijn bewijzen?
Dit artikel heeft als bedoeling hieromtrent in het kort wat te zeggen; een diepgaande studie is hier niet aan de orde.

De keuze tussen absolute en relatieve bewijzen

Er bestaan twee soorten bewijzen, wat ik noem "absolute bewijzen" en "relatieve".
Een absoluut bewijs is een bewijs dat absoluut waar is, waar bij wijze van spreken geen speld tussen te steken valt.
Een relatief bewijs is voorwaardelijk. Het vertrekt van een aantal vanzelfsprekendheden die aangenomen worden, maar waar geen bewijs voor bestaat. Dit zijn eigenlijk geloofspunten (1), maar in de wetenschappen noemt men ze axioma's. Vanuit deze axioma's wordt verder gebouwd dit vooral met behulp van de logica en via empirisch onderzoek. Wanneer dit allemaal in orde is, is er een theorie, of - een stap verder - een wet.

Je kunt de vraag stellen: voor wat kies ik? Voor absolute bewijzen - waar geen twijfel over kan bestaan - of voor relatieve bewijzen? De relatieve bewijzen hebben het nadeel dat ze steunen op niet bewezen zaken. Er is twijfel. Dus kiezen voor absolute bewijzen? Ja, maar. Daar is er een nog veel groter nadeel, met name absolute bewijzen - hoe fraai het concept er ook uitzien - bestaan niet. In meer dan tienduizend jaar mensheid is naar alle waarschijnlijkheid nog nooit een absoluut bewijs geleverd. De kans dat dit gebeurd lijkt mij onbestaande, maar ook hiervan bestaat er geen absoluut bewijs dat dit zo is.

Toch even kort proberen te schetsen wat het probleem is. Kan de mens sowieso iets bewijzen? Als je hiervan vertrekt ga je ervan uit dat de mens bestaat, maar dit is niet bewezen (2), dit is een geloofspunt. Weg absoluut bewijs. Het lijkt mij trouwens onmogelijk om zelfs maar een vraag te stellen zonder voorafgaande stelling *. Dit schets - hopelijks toch - een klein beetje wat het probleem is.

Dan maar relatieve bewijzen

Als absolute bewijzen niet blijken te bestaan, dan is er geen keuze. Dus relatieve bewijzen. Zijn relatieve bewijzen fout? Er is altijd een twijfel mogelijk, maar een bewijs dat er iets fout is bestaat niet. Soms bestaat het toch, dan moet er ingegrepen worden, dan is er wellicht iets fout met een onderliggend axioma, of zelfs met meerdere axioma's. Dit komt voor. Enkele voorbeelden:

• Een eenvoudig voorbeeld: er is actie en reactie. Hierbij komt de actie vóór de reactie. Het klinkt logisch, maar het is niet altijd waar. In de kwantummechanica bestaan er duizenden voorbeelden waar het andersom is. De conclusie hiervan is dat de stelling "actie komt altijd voor reactie" als axioma dient geschrapt te worden, wat ook gebeurd is.
• Een ander voorbeeld: tijd en ruimte zijn absoluut. Einstein kon aantonen dat dit niet zo is, beiden zijn onderling afhankelijk. Het axioma "tijd en ruimte zijn absoluut" werd geschrapt, wat uiteraard een grondige herziening van de wetenschap - een soort "aardverschuiving" - met zich meebracht.

Ook al zijn relatieve bewijzen niet absoluut zeker, er bestaat controle. Indien nodig wordt er bijgestuurd.